Aanvaardbaar risico?

Er zijn weinig landen zo goed voorbereid op een aardbeving als Japan. De fundamenten van veel gebouwen zijn erop berekend dat ze flinke schokken te verduren kunnen krijgen. Japanse wijsheid is mede door schade en schande tot stand gekomen. Het afgelopen weekend is daar een belangrijke les aan toegevoegd.

Al die ervaring met natuurrampen heeft namelijk niet kunnen voorkomen dat een kernreactor is gaan lekken. Japan is voor de energievoorziening afhankelijke geworden van ruim 50 kernreactoren.

De kans op een ramp in zo'n kernreactor is erg klein.
De kans op een aardbeving is erg klein.
De kans op een tsunami is erg klein.

Maar de kans dat zich een keer een grotere aardbeving voordoet dan de afgelopen pakweg 100 jaar, die is aanzienlijk. En de kans dat één van die goed beveiligde 50 reactoren dan beschadigd raakt, die is kennelijk ook groter dan was ingeschat. Of was ook deze ramp gewoon voorzien?

Statistici kunnen mooi voorrekenen hoe klein de kansen op rampen zijn, bij verschillende maten van beveiliging. Helaas is het de politiek die moet bepalen of zo'n risico aanvaardbaar is. En in de politiek, daar is het toch vooral de Homo Economicus die de scepter zwaait. Die ziet de huidige mate van industriële groei als randvoorwaarde. Er moet dus steeds meer energie geleverd worden, waarbij de kans op een nucleaire ramp inmiddels als een aanvaardbaar bedrijfsrisico wordt beschouwd. Natuurlijk kun je miljoenen extra steken in het verkleinen van een kans op een ramp, maar nu we in een mondiale economische crisis verkeren kunnen we dat geld wel beter gebruiken...

Onder het mom van een milieuvriendelijk alternatief wil onze huidige regering ook kernreactors bij laten bouwen. Liefst zo snel mogelijk. Wij zijn er voor onze energievoorziening van afhankelijk, roept de Homo Economicus. Onze mate van industrialisatie vereist dat. En ach, al zou er wat mis kunnen gaan, die kans is toch zeker verwaarloosbaar klein?

Voorgenomen verschilligheid

Zo was het jaar weer bijna voorbij. Een uitgelezen moment om de balans op te maken. Wat deed ertoe? Waar ging het eigenlijk over? En voor wie zich bewust doelen heeft gesteld: wat is daarvan terecht gekomen?

Afgelopen zomer heb ik mezelf uitgedaagd met het starten van dit blog. Inmiddels is daar goed de klad in gekomen, en deze bijdrage lijkt die constatering alleen te bevestigen. Elke zin moet uit de klei worden getrokken, schiet niet op. Toch is het starten van deze schrijfsels voor mij één van de memorabele momenten van afgelopen jaar. Deed dit ertoe dan? Ik denk het wel. Het is goed om mijn gedachtenstroom richting te geven, een onderwerp te kiezen die me na aan het hart ligt, me bewust te worden van mijn visie daarop, en daar een lopend verhaal van te maken. En waarom?

Afgelopen jaar stond ook in het teken van de verkiezingen en de vorming van een nieuw kabinet. De PVV werd uit het verdomhoekje gestemd, het CDA werd weggevaagd, PaarsPlus bleef haken achter een paar piketpaatjes, "Gedoogregering' werd woord van het jaar. Ik heb als medeauteur van Liberale Media regelmatig tegenwicht proberen te geven aan de al dan niet liberale geluiden ter rechter zijde. Op een gegeven moment heb ik vooral uit tijdgebrek afgehaakt.

Ik heb veel geleerd op dat podium. Om te beginnen dat "liberaal" en "rechts" bepaald niet onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. GroenLinks en D66 lijken zich de laatste tijd liberaler op te stellen dan de VVD. In rechtse kringen wordt "liberaal" vaak als volgt beleden: "doe wat je niet laten kunt, maar val mij er niet mee lastig". Zie verder de bijdragen op Liberale Media.
Een andere les: dat links en rechts allebei even hard de plank mis kunnen slaan. En dat dat goed is. Vallen en opstaan, voortschrijdend inzicht, dat zijn onmisbare ingrediënten van een gezond politiek klimaat.

De belangrijkste les voor mij is wel dat elke goed beargumenteerde mening van belang is. De PViVisering van de samenleving vind ik een kwalijke zaak. De polarisering die die club teweeg heeft gebracht heeft echter één positief gevolg: we zijn minder onverschillig geworden.

Kom ik terug op mijn vraag: waarom zou het goed zijn hier te blijven schrijven? Omdat ik me liever verwonder over het één en me groen en geel erger aan het ander, dan dat het me allemaal om het even blijft. Ik wil dat wat ertoe doet er ook voor mij toe blijft doen. Ten strijde tegen de onverschilligheid, te beginnen bij die van mezelf!

Zo, het voornemen staat. Nu alleen nog de zelfdiscipline.

Verbroken stilte

Het is een mooi maar schaars goed geworden, stilte. Waar in Nederland vind je nog plekken waar je werkelijk niets meer hoort, al is het maar voor even? Plekken zonder storend geluid zijn tegenwoordig net zover te zoeken als totale duisternis. Zelfs als niks je meer opvalt blijkt er, als je erop let, een continu achtergrondgeruis aanwezig te zijn.

Gelukkig kun je, waar nodig, wel je best doen om het zo geluidloos mogelijk te maken. Mark Rutte heeft niet eens zoveel moeite hoeven te doen om dat voor elkaar te krijgen. Aanhangers van de VVD hielden spontaan zelf al hun adem in bij de gedachte aan het beloofde premierschap. Er was wel een Weisglas die even wat piepte, en een Winsemius die van zich liet horen, en later een Voorhoeve die vertrok. Maar bij gebrek aan weerklank was zelfs dat vertrek er uiteindelijk een met stille trom. Rutte riep iets in de trant van "de VVD en Voorhoeve waren al langer uit elkaar gegroeid", en daarmee was de kous af.

De VVD leek zich de afgelopen periode angstvallig een zelfcensuur op te leggen die in liberale kringen zijn weerga niet kent. En het is bijna niemand opgevallen. Zoiets werkt sluipend: wie niks hoort, weet ook niet wat hij mist.

Als oplettende rot in het vak en luis in de pels heeft Winsemius nu toch weer de rol op zich genomen van verontrust liberaal. Hij verwijt Rutte nu openlijk "oude politiek" te bedrijven:

„Het niet serieus nemen van achterbannen is een van de hoofdoorzaken van de verwijdering tussen politiek en burger. Het is, zeker binnen een liberale partij die hecht aan een kleurrijk palet van meningen, ook een zonde.”

Misschien had Winsemius zich braaf koest gehouden als Rutte zich zelf aan zijn radiostilte had gehouden. Eén opmerking, toen de onderhandelingen tussen VVD, CDA en PVV mislukt leken, sprak echter luidkeels boekdelen: "Rechts Nederland zou zijn vingers aflikken" bij de tot dan toe gemaakte afspraken tussen de drie partijen.

VVD had zich bij monde van Rutte dus geïdentificeerd met een likkebaardend "rechts Nederland". Winsemius is alvast één VVD'er die zich daar vanuit zijn liberale standpunten niet in kan vinden. Ik hoop met hem dat er meer zullen volgen die hierover eindelijk hun stem zullen verheffen.

Dit artikel is eerder verschenen op www.liberalemedia.nl.

Ideologie is gevaarlijk mensenwerk

Men neme een maatschappelijk probleem. Honger, armoede, onderdrukking, opwarming van de aarde, u kent ze wel. Iemand met ideeën en een zekere geldingsdrang laat vervolgens van zich horen. Op de kansel, in de krant, op kleitabletten of perkamentrollen. Enkele faciliterende middelen zijn meegenomen. Een gunstige tijdgeest, morrend volk, erkenning van reis-, of vakgenoten die met deze ideeën aan de haal gaan. We gaan van nu af aan alles anders, beter aanpakken!

Veel (afsplitsingen van) ideologieën of religies beginnen hun prille bestaan op deze manier. Daarbij moet opgemerkt worden dat het oorspronkelijke gedachtegoed van kamergeleerde of godsdienstfanaat - ingebed in de problemen van die tijd - vaak aanmerkelijk gedetailleerder, genuanceerder en complexer is dan de versie die door de massa wordt geadopteerd. Boekenplanken vol wijsgeren worden handzaam gereduceerd tot kreten als "vrijheid van meningsuiting", "Jezus leeft" of "vrijheid, gelijkheid, broederschap".

Uiteraard gaat bij die overgang van rijke theorie naar gebruik in de praktijk veel inhoud verloren. Er zou weinig van beleid terecht zou komen als iedereen zich tot in detail in die ideologieën zou verdiepen. Gelukkig hebben we partij-ideologen, imams, rabbi's en pastoors die een soort brug kunnen slaan tussen de rijke bron en het alledaagse leven.

Toch blijkt er onderweg regelmatig iets mis te gaan, vaak met dramatische gevolgen. De geschiedenis kent daar veel voorbeelden van, zoals de Spaanse inquisitie en het Stalinistische regime. Ook de recente kredietcrisis is een voorbeeld waarbij een ideologie (het liberalisme, vertaald naar de vrije markteconomie) is doorgeslagen.

In blind vertrouwen op onze ideologie geven we blijkbaar bij herhaling teveel regie uit handen. Exemplarisch zijn de recente ondervragingen van topbankiers en economen over de kredietcrisis. Dit zijn de bruggenbouwers tussen theorie/ideologie en praktijk van de huidige financiële wereld. Op grond van hun kennis van zaken hebben we ze zelf hun autoriteit verleend. Die macht blijkt gevaarlijk te zijn.

We moeten niet vergeten dat ook ideologen mensen zijn. Macht maakt blind. Zodra iemand zichzelf gaat zien als profeet en zijn afkomst vergeet gebeuren er rare dingen. Onze bruggenbouwer verliest het contact met zowel de bron (de oorspronkelijke ideologie, religie) als met de praktijk. Hij vertrouwt op zijn kennis van zaken, krijgt geen tegenspraak, en vergeet zijn ideeën te toetsen aan de bron en aan de veranderende maatschappij. Zonder het zelf te beseffen volgen we een kapitein die blind vaart op zijn haperend kompas.

Het is daarom van groot belang om macht en autoriteit ontleend aan kennis van zaken kritisch te blijven beoordelen. In de Nederlandse politiek is dat al vrij gebruikelijk. Gelukkig kennen we een meer-partijen stelsel, en ook binnen de meeste politieke partijen wordt goed geluisterd naar kritiek uit eigen geledingen. Binnen veel religies, maar ook binnen het bedrijfsleven schort het daar nog wel eens aan. Ik pleit ervoor om ook daar ruimte te maken voor twijfel, een gezond wantrouwen en plaats voor dissidente geluiden.

Einde gesprek

Het lijkt nog zo kort geleden. Je kwam op school en wist dat een groot deel van de klas ook had gekeken naar "Dit is Adriaan van Dis", "Een uur Ischa" of "Van Kooten en De Bie" (later "Keek op de week"), of die conference van Freek de Jonge. Dat was soms keihard lachen, maar je werd ook diep verontwaardigd of oprecht beschaamd, soms zelfs geschokt. En daar werd lang over nagepraat. Zoiets als wegzappen bestond nog niet.

Afgelopen donderdag meldde Jan Benjamin in het NRC dat surseance van betaling is aangevraagd voor "Het Gesprek". Geen groot sociaal drama, zo wordt het gemeld, slechts enkele vaste medewerkers zullen worden ontslagen. Het was misschien wat naïef te veronderstellen dat je een tv-zender in de lucht kunt houden met louter interviews, zo wordt nu gesteld door de initiatiefnemers.

Zover is het inmiddels dus gekomen. Van twee zenders naar een pakket van ruim 50 zenders. Films, spelletjes, sport, muziek, voor ieder wat wils, zapt u maar. Schokkende beelden zien we liever niet, hoewel het ons eigenlijk niet meer zoveel doet. Praatprogramma's mogen heus ook wel zo af en toe, mits niet langer dan zo'n 10 minuten per gast, en dan liefst wel met een leuk koppie.

Soms verlang ik erg terug naar die twee zenders van toen.

Moois in beeld

De afgelopen dagen heb ik me hier vooral gericht op politieke, filosofische en maatschappelijke onderwerpen. Ondertussen heb ik ook andere indrukken opgedaan en foto's gemaakt, waarvan hier een kleine selectie.

Tijdens een wandeling door Haarlem kwam ik dit hofje tegen. Het Hofje van Bakenes, is het oudste hofje van Nederland. Het stond er al in 1395! Het zou dus zomaar kunnen dat mijn bet-bet-bet-bet-bet-bet-bet-bet-bet-bet-overgrootmoeder daar gewoond heeft.

Later bezocht ik het Teylers museum. Dit het enige museum in Nederland dat sinds 1784 ononderbroken voor het publiek geopend is geweest. Pieter Teyler had de opvatting dat kunst en wetenschap beide nodig zijn om kennis te verwerven. De bonte verzameling fossielen, wetenschappelijke instrumenten, schilderijen, prenten en munten deden me even proeven aan dat gretige gevoel van de Verlichting dat er nog zoveel te ontdekken valt.

De volgende dag heb ik het GEM in Den Haag bezocht, nadat ik eerder een recensie had gelezen over de tentoonstelling daar. David Schnell (1971) is een Duits kunstenaar. Hij is gefascineerd door het ingrijpen van de mens in het landschap.
In zijn schilderijen maakt hij gebruik van een duizelingwekkende beweging en snelheid die is geïnspireerd door special effects in films en computer games. Veel doeken zijn, achteraf geschat, zo'n 3 bij 5 meter groot. Ik stond echt even met mijn ogen te klapperen toen ik een zaal binnenkwam met een tiental doeken van dat formaat.
Nog leuk detail om te vermelden: met Gimp het ik de lens-vertekening weggewerkt en het perspectief weer kloppend gemaakt, waardoor deze foto's nu wat weghebben van ansichtkaarten.

Tot slot nog een foto uit de tuin. Een ordinaire vlieg. Hij bleef mooi zitten zonnen op een Hop-blad. Het blijft lastig om zo'n klein beweeglijk beestje uit de losse hand scherp op de foto te zetten. Van de tien pogingen was dit de beste.

Vrijheid van lastig vallen

Het streven naar vrijheid van meningsuiting is niet vrijblijvend.

"Ik denk dat we de vrijheid van meningsuiting moeten huldigen door goed naar die meningen te luisteren. Anders ondermijnen we diezelfde vrijheid. Een mening zonder betrokkenheid van de toehoorder is als een roepende in de woestijn."

Deze stelling heb ik gisteren geponeerd op Liberale Media. Het heeft een boeiende discussie opgeleverd. Hierbij nodig ik u uit om via bovenstaande link deze discussie te volgen en er aan deel te nemen.